Kompensata – na czym polega?
W obrocie gospodarczym bardzo często dochodzi do obustronnych transakcji – takich, w których dane podmioty są jednocześnie sprzedawcami i nabywcami. W takich sytuacjach bardzo praktycznym sposobem rozliczeń bezgotówkowych pomiędzy tymi stronami jest kompensata. Co to jest i jak działa?
Pojęcie kompensaty
Kompensata jest sposobem rozliczania transakcji pomiędzy podmiotami w sposób bezgotówkowy. W relacjach biznesowych może okazać się skutecznym i szybkim rozwiązaniem, polegającym na umarzaniu wzajemnych należności bez ponoszenia dodatkowych kosztów transakcji.
Przedsiębiorcy mogą korzystać z takiego sposobu rozliczenia, gdy występują pomiędzy nimi dwustronne zobowiązania – tj. w przypadku, kiedy są dla siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami. Kompensata wzajemnych zobowiązań to równoległe umarzanie wierzytelności, należy podkreślić, że jest to możliwe tylko do wysokości wierzytelności o niższej wartości.
Rodzaje kompensat określonych w kodeksie cywilnym:
- kompensaty ustawowe – czyli kompensata jednostronna, która regulowana jest przez kodeks cywilny.
Art. 498. KC
Pojęcie i przesłanki potrącenia
§ 1.Gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.
§ 2.Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej
- kompensaty umowne – których podstawą jest zapis w umowie pomiędzy kontrahentami. Jej warunki są określane, w ramach swobody umów. W ramach tego typu potrącenia strony mogą kompensować również wierzytelności wyłączone spod potrącenia ustawowego.
Kompensaty mogą być stosowane również przez zagranicznych kontrahentów. Dokonując potrącenia rozrachunków w walucie obcej, przyjmuje się średni kurs NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień przeprowadzenia kompensaty. Należy również pamiętać aby poprawnie rozliczyć wartości kursowe.
Różnice kursowe zwiększają odpowiednio przychody jako dodatnie różnice kursowe albo koszty uzyskania przychodów jako ujemne różnice kursowe.
Jak dokonać kompensaty?
Aby dokonać potrącenia, należy skompletować zestaw dokumentów. Przy kompensacie umownej powinna zostać sporządzona tzw. umowa kompensacyjna. W umowie dokładnie powinna być określona wartość potrącenia oraz zasady dotyczące uznania pokrycia długu.
W przypadku kompensaty ustawowej, konieczne jest złożenie skutecznego oświadczenia drugiej stronie. W celu zwiększenia bezpieczeństwa transakcji zalecana jest forma pisemna oświadczenia. W oświadczeniu powinny znaleźć się takie informacje jak: miejsce i data sporządzenia umowy, dane dotyczące stron umowy, informacje określające wartość i charakter należności, kwotę kompensaty oraz kwotę pozostała do spłaty po potrąceniu. Określa się również warunki oraz sposób uregulowania należności.
Jakich wierzytelności nie można kompensować?
- wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 KC)
- wierzytelności zajętych przez osobę trzecią, gdy dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela po dokonaniu zajęcia albo gdy jego wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli wierzytelność zajęta.(art. 504 KC)
- oraz zgodnie z art. 505 KC
- wierzytelności nieulegające zajęciu;
- wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania;
- wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych;
- wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
